Chaos op staalmarkt door Oekraïne-crisis

De export van Russisch en Oekraïens materiaal staal is (bijna) helemaal stil gevallen. Hierdoor is van de ene op de andere dag schaarste ontstaan. Immers walserijen in onder meer België, Denemarken en Italië, die afhankelijk zijn van de levering van halffabricaten als rollen staal (coils), plakken (slabs) en knuppels (billets) zagen plotseling de toevoer van dit voormateriaal wegvallen. Ook geïntegreerde fabrieken, die hun staal produceren op basis van ijzererts, steenkool en schroot, konden ineens niet meer beschikken over voldoende grondstoffen.

Grondstoffen en energiekosten

Dit leidde er niet alleen toe dat staalfabrieken opeens uit de markt gingen, maar ook dat diverse producenten lopende opdrachten annuleerden met als argument ‘force majeure’. En er circuleren volgens het StaalJournaal berichten, dat een Noord-Europese fabriek overweegt een aantal hoogovens stil te leggen vanwege een tekort aan grondstoffen.

De markt werd ineens ook geconfronteerd met enorme prijsverhogingen. Die prijsstijgingen waren weliswaar al eerder begonnen vanwege duurder wordende grondstoffen, maar die werden nu versterkt door de inmiddels torenhoge energiekosten. Bijvoorbeeld in Spanje verdubbelde de elektriciteitsprijs in 2 weken tijd. Daarom staan daar 5 fabrieken stil of produceren maar zeer beperkt. Een Duitse staalfabriek beperkte recentelijk haar productie van ruwstaal vanwege de dure energie en een Italiaanse fabriek voerde een energieheffing in bovenop de gemaakte contractprijzen.

Echter het zijn vooral de op schrootbasis (EAF) producerende staalfabrieken die geraakt worden door de enorme stijgingen van de energieprijzen. Fabrieken zijn dan weer wel, dan weer niet in de markt en hun prijzen wijzigen ieder moment.

Exterme situatie

Zo razendsnel gaan de ontwikkelingen op dit moment. Verbruikers en distributeurs zijn allemaal op zoek naar dekking van hun materiaalbehoefte of hamsteren gewoon wat men de komende maanden nodig denkt te hebben. Want men weet immers niet of er over enkele weken nog voldoende materiaal te verkrijgen zal zijn. Bovendien wil men het risico niet lopen bij toekomstige bestellingen nòg meer te moeten betalen. “Tijdens normale economische omstandigheden is het al lastig een goede analyse van de marktsituatie te maken, maar in deze extreme situatie is het buitengewoon moeilijk dan wel min of meer onmogelijk een helder beeld te schetsen”, aldus het StaalJournaal, dat toch een poging doet een en ander te verklaren.

Er kan niet worden betaald

Door de boycot van Rusland is het kopen van sommige goederen en materialen in dat land weliswaar nog mogelijk, maar er kan niet betaald worden omdat de meeste Russische banken van het internationale betalingssysteem SWIFT zijn uitgesloten. Daarnaast dreigt Rusland ook andersom landen, die men in de Oekraïne-crisis als vijandig ziet, van handel uit te sluiten. De EU heeft onlangs Rusland nieuwe sancties opgelegd, waaronder ook per direct een verbod op de invoer van ijzer en staal, tot nog toe echter alleen nog coils. Plakken en knuppels vallen tot nog toe buiten de sancties, maar dat kan binnenkort ook veranderen en dus is de vraag wie het risico wil lopen materiaal te kopen dat uiteindelijk mogelijk toch niet geleverd mag worden?

Staal in havens

Met de officiële EU-ban op coils wordt dus een blokkade van Russisch staal gecreëerd, die wellicht nog verder gaat dan alleen nieuw te produceren materiaal. Er ligt immers in de Europese havens nogal wat staal uit Rusland afkomstig, dat weliswaar al betaald, maar nog niet ingeklaard is. NovioStaal onderzoekt dat momenteel, maar heeft daar nog geen uitsluitsel over. Eerder al was het verboden staal uit Belarus te importeren. Dat land produceert overigens geen platte, maar alleen lange staalproducten, zoals betonstaal.

Staal uit Oekraïne halen is eveneens nagenoeg onmogelijk geworden omdat weg- en watervervoer niet alleen gevaarlijk is, maar ook in delen van het land praktisch onmogelijk vanwege vernielingen in de infrastructuur. Sommige fabrieken aldaar liggen helemaal stil en hebben force majeure aangemeld.

Alternatieve leveranciers

De totale staalexport (gewalste eindproducten) van Rusland naar de EU in 2020 bedroeg 2,35 miljoen ton (mto), waarvan warmgewalste coils ca. 1,5 mto. Oekraïne exporteerde ca. 1,65 mto, waarvan bijna de helft kwartoplaatstaal, ca. 0,8 mto. Daarnaast importeerde de EU in totaal nog voor ca. 7,5 mto aan halffabricaten, d.w.z. plakken (slabs) en knuppels (billets). Rusland deed daarvan in ruim 3,5 mto en Oekraïne bijna 3 mto. Al die leveringen zijn dus grotendeels weggevallen, reden waarom walserijen in Europa, die hun productie baseren op dit soort halfproducten als voormateriaal, nu dus naarstig op zoek zijn naar alternatieve leveranciers.

Dat gebeurt wereldwijd. Maar het is dringen op de markt, want ook walserijen buiten de EU zijn op zoek naar halffabricaten. Maar als dat zoeken al tot resultaat leidt duurt het nog wel tussen de 1 en 4 maanden voordat het bestelde materiaal hier geleverd zal worden.

Kwartoplaat en gewalst draad

De effecten van de plotseling weggevallen tonnages aan halffabricaten waren in eerste instantie vooral te merken bij kwartoplaat en gewalst draad. Plaat- en draadwalserijen zijn snel na het invoeren van de sancties tegen Rusland uit de markt gegaan. Een Zuid-Europese draadproducent kondigde begin deze maand aan sowieso de prijzen met € 350 per ton te gaan verhogen, maar intussen werd er tot nu toe nog niets aangeboden en is het mogelijk dat die aangekondigde verhoging ook niet meer geldig is.

De spotprijs voor kwartoplaat vloog eveneens omhoog. Was het niveau in februari nog € 940-€ 980 per ton, nu circuleren al basisprijzen van € 1.500 en meer. Diverse staalfabrieken in Midden-Europa waren in januari en begin februari nog naarstig op zoek naar orders vanwege de ingezakte vraag vanuit de automobielsector, maar nu zijn ze deels uit de markt of concentreren zich op de productie van halffabricaten als knuppels en plakken. Het zijn echter fabrieken van beperktere omvang. Een enkele fabriek in die regio bood 1,5 week terug nog aan met een basisprijs van € 1.250 per ton met daar bovenop nog een energietoeslag met daarbij de conditie van vooruitbetaling.

Echter die basisprijs is alweer geschiedenis. De meeste EU-staalfabrieken hanteren nu ook weer het principe ‘eigen klant eerst’, waarmee ze bedoelen, dat zodra ze weer terug in de markt komen allereerst vaste afnemers bediend zullen gaan worden en nieuwe potentiële afnemers in de wachtkamer gaan.

Effect op staalprijzen

Volgens het StaalJournaal is het op basis van alle huidige en mogelijk nog andere onverwachte ontwikkelingen alleszins logisch, dat staal de komende tijd een hoog of wellicht nog hoger prijsniveau zal vertonen. “Tenminste zolang als dit militaire conflict duurt en er geen genormaliseerde politieke verhouding is tussen de verschillende betrokken partijen, waardoor de economische sancties niet opgeheven kunnen worden.

Daarnaast zullen landen uit andere werelddelen proberen in het gat te springen dat Rusland en Oekraïne nu laten bij de staalexport. Bijvoorbeeld India is voornemens haar uitvoer naar Europa fors op te voeren, aldus een woordvoerder van een grote Indiase producent. De Indiase staalproductie is namelijk nagenoeg zelfvoorzienend van grondstoffen. Mogelijk zal ook China weer actiever worden op de Europese markt. Een andere ontwikkeling zou kunnen zijn dat de EU vanwege de gewijzigde omstandigheden besluit de vigerende importheffingen (Safeguards) te gaan verlichten of zelfs geheel op te heffen, waarmee de weg vrij zou worden gemaakt voor meer importmateriaal en daardoor minder materiaalschaarste op de markt.

Van de andere kant zou dat wel het risico betekenen, dat er weer goedkoop materiaal op de Europese markt gedumpt gaat worden, wat dan weer een bedreiging van de Europese staalindustrie zou betekenen.”

Zorgwekkend noemt het StaalJournaal daarnaast echter ook de spiraal waarin de staalprijs zich bevindt: “Blijft staal betaalbaar en wat zijn de effecten op bijvoorbeeld de woningbouw en -prijzen? In hoeverre zijn kredietverzekeraars nog bereid hun cliënten te verzekeren nu de prijzen van staal, maar ook van andere metalen en bouwstoffen meer dan verdubbeld soms zelfs verdrievoudigd zijn?”